14 ਨਵੰਬਰ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਆਉ ਸੰਖੇਪ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਭਗਤ ਜੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਜੀ ।
ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ
ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ’ਤੇ ਵਸੇ ਪਿੰਡ ਨਰਸੀ ਬਾਮਨੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਤਾਰਾ (ਮਹਾਰਾਸਟਰ) ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਦਾਮਾਸੇਟੀ ਤੇ ਮਾਤਾ ਗੋਨਾ ਬਾਈ ਜੀ ਦੇ ਉਦਰ ਤੋਂ 14 ਨਵੰਬਰ 1270 ’ਚ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਵਰਣ-ਵੰਡ ਮੁਤਾਬਕ ਛੀਂਬਾ ਜਾਤੀ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਗੋਬਿੰਦਸੇਟੀ ਜੀ ਦੀ ਬੇਟੀ ਬੀਬੀ ਰਾਜਾ ਬਾਈ ਜੀ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਦਰ ਤੋਂ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ (ਨਾਰਾਇਣ, ਮਹਾਦੇਵ, ਗੋਬਿੰਦ ਤੇ ਵਿੱਠਲ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ (ਲਿੰਬਾ ਬਾਈ) ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ।
ਆਰੰਭਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਆਪ ਸ਼ਿਵ ਤੇ ਵਿਸਨੁ ਭਗਤ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਪਰ ਆਤਮਗਿਆਨੀ ਵਿਸੋਬਾ ਖੇਚਰ ਤੇ ਗਿਆਨਦੇਵ (ਗਿਆਨੇਸਵਰ) ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਾਲ਼ ਆਪ ਜੀ ਇੱਕ ਨਿਰਾਕਾਰ ਰੱਬ ਦੇ ਸੇਵਕ, ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੱਖਪਾਤ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀ ਬਣ ਗਏ। ਆਪ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਕਈ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ਼ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਤੇ ਪਿਆਰੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਵਿੱਠਲ’ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ‘ਵਿੱਠਲ’ (ਬੀਠਲ) ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕੀਤਾ। ‘ਵਿੱਠਲ’ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਜੋ ਅਗਿਆਨੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰੇ ਜਾਂ ਮਹਾਂਮੁਰਖਾਂ ਨੂੰ ਗਲ ਨਾਲ਼ ਲਾਏ’। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਵਚਨ ਹਨ ਕਿ ‘ਵਿੱਠਲ’ (ਬੀਠਲ) ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਹੈ: ‘‘ਈਭੈ ਬੀਠਲੁ, ਊਭੈ ਬੀਠਲੁ; ਬੀਠਲ ਬਿਨੁ ਸੰਸਾਰੁ ਨਹੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/੪੮੫)
ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ; ਗਿਆਨੇਸਵਰ ਜੀ ਤੋਂ ਉਮਰ ’ਚ 5 ਸਾਲ ਵੱਡੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਆਪ ਨੇ ਵਿਸੋਬਾ ਖੇਚਰ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਸਵੀਕਾਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸੰਤ ਗਿਆਨੇਸਵਰ ਜੀ ਨਾਲ਼ ਮਿਲ਼ ਕੇ ਪੂਰੇ ਮਹਾਰਾਸਟਰ ਦਾ ਭ੍ਰਮਣ ਕੀਤਾ, ਭਗਤੀ-ਗੀਤ ਰਚੇ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਜਨਾਰਦਨ ਨੂੰ ਸਮਤਾ (ਸਮਾਨਤਾ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਇਆ। ਸੰਨ 1295 ’ਚ ਸੰਤ ਗਿਆਨੇਸਵਰ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਗਮਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਭ੍ਰਮਣ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ।
ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਂ (ਲਗਭਗ 60 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਜਾਂ ਸੰਨ 1330 ਤੱਕ) ਮਹਾਰਾਸਟਰ ’ਚ ਮੁੰਬਈ ਨੇੜੇ (ਭੀਮਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ) ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੋਲਾਪੁਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੰਢਰਪੁਰ (ਪੁੰਡੀਰਪੁਰ) ’ਚ ਬੀਤਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਵਿਸਨੁ (ਵਿਠੋਵਾ) ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਿਰ ਹੈ।
ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮਹਾਰਾਸਟਰ ’ਚ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ:
(1). ਨਾਥ ਪੰਥ, ਜੋ ਅਲਖ ਨਿਰੰਜਨ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ’ਚ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਤੇ ਬਾਹਰੀ ਆਡੰਬਰਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ।
(2). ਮਹਾਨੁਭਾਵ ਪੰਥ, ਜੋ ਵੈਦਿਕ ਕਰਮਕਾਂਡ ਅਤੇ ਬਹੁ ਦੇਵ ਉਪਾਸ਼ਨਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ, ਪਰ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਖੰਡਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸੀ।
(3). ਵਿਠੋਬਾ ਪੰਥ, ਜੋ ਪੰਢਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਵਿਸਨੁ ਦੀ ਉਪਾਸ਼ਨਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਤ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਮ ਜਨਤਾ ਹਰ ਸਾਲ ਗੁਰੂ-ਪੁੰਨਿਆਂ ਅਤੇ ਕੱਤਕ ਦੀ ਇਕਾਦਸੀ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮਹਾਰਾਸਟਰ ਵਿੱਚ ਨਾਮਦੇਵ ਨਾਮਕ 5 ਸੰਤ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੇ ਹੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤ ਅਭੰਗ (ਛੰਦ) ਅਤੇ ਪਦ-ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਸਟਰ ਦੀ ਸੰਤ ਗਾਥਾ ਵਿੱਚ ਨਾਮਦੇਵ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ 2500 ਅਭੰਗ (ਛੰਦ) ਲਿਖੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 600 ਅਭੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਨਾਮਦੇਵ ਜਾਂ ਨਾਮਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਛਾਪ ਹੈ ਤੇ ਬਾਕੀ ਵਿੱਚ ‘ਵਿਸਨੁਦਾਸਨਾਮਾ’ ਦੀ ਛਾਪ। ਸ਼ਾਇਦ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ‘ਵਿੱਠਲ’ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕ ਅਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦਿਆਂ ‘ਵਿਸਨੁ ਦਾ ਦਾਸ’ (ਪੱਥਰ ਪੂਜਕ) ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਵਿਸਨੁਦਾਸਨਾਮਾ’ ਛਾਪ ਹੇਠਾਂ ਰਚਨਾ ਲਿਖਣ ਪਿੱਛੇ ਵੈਦਿਕ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਾ ਸੁਆਰਥ ਹੋਵੇ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ’ ਛਾਪ ਅਧੀਨ ਵੀ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।
ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਸਾਰਕ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ 18 ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਘੁੰਮਾਣ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬਤੀਤ ਕੀਤੇ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 80 ਸਾਲ ਉਮਰ ਭੋਗਦਿਆਂ 2 ਮਾਘ ਸੰਮਤ 1406 (ਸੰਨ 1350 ਈਸਵੀ) ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਸੁਆਸ ਲਿਆ।
ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਏ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਤਾਜ਼ਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ‘ਤਪਿਆਣਾ ਸਾਹਿਬ’ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ 2 ਮਾਘ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਕੂਲ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੰਨ 1604 ਈਸਵੀ ’ਚ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ, ਜੋ 18 ਰਾਗਾਂ ’ਚ ਕੁੱਲ 61 ਸ਼ਬਦ ਹਨ ।
ਦੇਹੁਰਾ ਫਿਰਨਾ ਜਾਂ ਮੰਦਰ ਘੁਮਣਾ
ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਸ ਫੈਲ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ–ਜਿਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਫੈਲ ਰਹੀ ਸੀ ਉਂਜ–ਉਂਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਨ ਲਈ ਲੋਕ ਦੂਰ–ਦੂਰ ਵਲੋਂ ਮਿਲਕੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਕੇ ਅਤੇ ਨਾਮ ਦਾਨ ਲੈ ਕੇ ਭਗਤਗਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਸ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਬੇਅੰਤ ਇਸਤਰੀ ਅਤੇ ਪੁਰਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੇਕਾਰ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪਰ ਹੁਣੇ ਵੀ ਕਈ ਜਾਤੀ ਅਹੰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ ਅਭਿਮਾਨੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਨਿੰਦਿਆ ਕਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਸਨ। ਜਿਸਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕਾਰਣ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਜਾਤ–ਪਾਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਤਰਿਮ ਵਸਤੁਵਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅਸਰ ਵਲੋਂ ਹਜਾਰਾਂ ਆਦਮੀ, ਪਾਖੰਡੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਆਜਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਇਸਲਈ ਆਪਣੇ ਰੋਜਗਾਰ ਵਿੱਚ ਘਾਟਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਤਾੜ ਵਿੱਚ ਫਿਰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਉਹ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਿਗਾੜ ਸਕੇ ਸਗੋਂ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਪੱਕਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰੜ ਕਰ ਲਿਆ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਰਿ ਨਾਮ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਪਾਖੰਡ ਖੰਡਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਿਸੇ ਭਾਰੀ ਜਨ ਸਮੂਹ (ਇਕੱਠ) ਵਿੱਚ ਕਰਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ “ਅਵੰਡਾ ਨਾਗ ਨਾਥ“ ਅਤੇ “ਓਢਿਲਾ ਨਾਗ ਨਾਥ“ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਗਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਆਲੀਸ਼ਨ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦਾ ਭਾਰੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਭੀੜ ਦੂਰ–ਦੂਰ ਵਲੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਸ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰੋ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਇਰਾਦਾ ਦੱਸਿਆ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਤਿਆਰ ਹੋਕੇ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਚੱਲ ਪਏ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਸੰਗਤ ਸਮੇਤ ਹਰਿ ਜਸ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੱਡੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਆਸਨ ਲਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਈਰਖਾਲੂ ਪੁਰਖ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧੰਧੇਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਉਹ ਜਲ–ਭੁੰਜ ਗਏ। ਪੂਜਾਰੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਰਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ ਜੋ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ “ਰਾਗ ਆਸਾ” ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ:
ਆਨੀਲੇ ਕੁੰਭ ਭਰਾਈਲੇ ਊਦਕ ਠਾਕੁਰ ਕਉ ਇਸਨਾਨੁ ਕਰਉ ॥
ਬਇਆਲੀਸ ਲਖ ਜੀ ਜਲ ਮਹਿ ਹੋਤੇ ਬੀਠਲੁ ਭੈਲਾ ਕਾਇ ਕਰਉ ॥੧॥
ਜਤ੍ਰ ਜਾਉ ਤਤ ਬੀਠਲੁ ਭੈਲਾ ॥ ਮਹਾ ਅਨੰਦ ਕਰੇ ਸਦ ਕੇਲਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ਆਨੀਲੇ ਫੂਲ ਪਰੋਈਲੇ ਮਾਲਾ ਠਾਕੁਰ ਕੀ ਹਉ ਪੂਜ ਕਰਉ ॥
ਪਹਿਲੇ ਬਾਸੁ ਲਈ ਹੈ ਭਵਰਹ ਬੀਠਲ ਭੈਲਾ ਕਾਇ ਕਰਉ ॥੨॥
ਆਨੀਲੇ ਦੂਧੁ ਰੀਧਾਈਲੇ ਖੀਰੰ ਠਾਕੁਰ ਕਉ ਨੈਵੇਦੁ ਕਰਉ ॥
ਪਹਿਲੇ ਦੂਧੁ ਬਿਟਾਰਿਓ ਬਛਰੈ ਬੀਠਲੁ ਭੈਲਾ ਕਾਇ ਕਰਉ ॥੩॥
ਈਭੈ ਬੀਠਲੁ ਊਭੈ ਬੀਠਲੁ ਬੀਠਲ ਬਿਨੁ ਸੰਸਾਰੁ ਨਹੀ ॥
ਥਾਨ ਥਨੰਤਰਿ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਣਵੈ ਪੂਰਿ ਰਹਿਓ ਤੂੰ ਸਰਬ ਮਹੀ ॥੪॥੨॥ ਅੰਗ 485
ਮਤਲੱਬ– (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਆਰਤੀ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਸੀ ਘੜਾ ਪਾਣੀ ਵਲੋਂ ਭਰ ਕੇ ਠਾਕੁਰ ਦਾ ਇਸਨਾਨ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਲਿਆਂਦੇ ਹੋ ਪਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ 42 ਲੱਖ ਜੀਵ ਜੰਮਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਪਵਿਤਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਪਿਆਰਾ ਈਸ਼ਵਰ ਬੀਠਲ ਹਰ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਤੁਸੀ ਫੁਲ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹੋ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਣ ਦੇ ਲਈ, ਪਰ ਉਹ ਫੁਲ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭੰਵਰੇ ਨੇ ਸੁੰਘ ਲਏ ਹਨ ਯਾਨੀ ਜੂਠੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਉਹ ਠਾਕੁਰ ਦੇ ਕਿਸ ਕੰਮ ਦੇ। ਤੁਸੀ ਦੁਧ ਲਿਆਕੇ ਖੀਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਕਿ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੂੰ ਭੋਗ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਪਰ ਦੁਧ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਲੋਂ ਹੀ ਬਛੜੇ ਨੇ ਜੂਠਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਠਾਕੁਰ ਪਿਆਰਾ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਭੋਗ ਕਬੂਲ ਕਰੇ। ਇੱਥੇ ਵੀ ਈਸ਼ਵਰ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਵੀ ਈਸ਼ਵਰ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਹੈ ਯਾਨੀ ਹਰ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਉਹ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾਮਦੇਵ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਪਰਨਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਵਿਆਪਕ ਹੈ।) ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕ੍ਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਬੋਲੇ: ਨਾਮਦੇਵ ! ਮੰਦਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੁਸੀ ਇੱਥੋਂ ਚਲੇ ਜਾਓ ਜਾਂ ਫਿਰ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੳ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਬਰ ਵਲੋਂ ਕਿਹਾ: ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇਵਤਾਂੳ ! ਈਸ਼ਵਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਚੰਦਰਮਾਂ, ਸੂਰਜ, ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਸਾਰੀ ਵਸਤੁਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਤੁਸੀ ਕਿਵੇਂ ਕਹਿ ਸੱਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਹਰਿ ਸਿਮਰਨ ਜਾਂ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਣ ਦਾ ਠੇਕਾ ਕੇਵਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਆਪ ਵਿੱਚ ਤਰਸ, ਧਰਮ, ਪ੍ਰੇਮ, ਦੋਸਤੀ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਹਲਵਾ ਸੱਕਦੇ ਹੋ। ਤੁਹਾਡੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਘਰ ਉੱਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਤੁਸੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੱਮਝਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਭੁੱਲ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜੋ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਕਰਮ ਕਰੇ ਅਤੇ ਮਲੀਨ ਪੈਸਾ ਅਰਜਿਤ ਕਰੇ ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀ ਉਸਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਮੱਝੋਗੇ ? ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਕਿਸੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਵਾਲੇ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ ਵੇਦਵਕਤਾ ਅਤੇ ਪਵਿਤਰ ਧਰਮਧਾਰੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀ ਉਸਨੂੰ ਨੀਚ ਕਹੋਗੇ ? ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਲਾਜਵਾਬ ਪ੍ਰਵਚਨ ਸੁਣਕੇ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਖਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ ਜੋ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ “ਰਾਗ ਰਾਮਕਲੀ” ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ:
ਮਾਇ ਨ ਹੋਤੀ ਬਾਪੁ ਨ ਹੋਤਾ ਕਰਮੁ ਨ ਹੋਤੀ ਕਾਇਆ ॥
ਹਮ ਨਹੀ ਹੋਤੇ ਤੁਮ ਨਹੀ ਹੋਤੇ ਕਵਨੁ ਕਹਾਂ ਤੇ ਆਇਆ ॥੧॥
ਰਾਮ ਕੋਇ ਨ ਕਿਸ ਹੀ ਕੇਰਾ ॥ ਜੈਸੇ ਤਰਵਰਿ ਪੰਖਿ ਬਸੇਰਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ਚੰਦੁ ਨ ਹੋਤਾ ਸੂਰੁ ਨ ਹੋਤਾ ਪਾਨੀ ਪਵਨੁ ਮਿਲਾਇਆ ॥
ਸਾਸਤੁ ਨ ਹੋਤਾ ਬੇਦੁ ਨ ਹੋਤਾ ਕਰਮੁ ਕਹਾਂ ਤੇ ਆਇਆ ॥੨॥
ਖੇਚਰ ਭੂਚਰ ਤੁਲਸੀ ਮਾਲਾ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਇਆ ॥
ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਣਵੈ ਪਰਮ ਤਤੁ ਹੈ ਸਤਿਗੁਰ ਹੋਇ ਲਖਾਇਆ ॥੩॥੩॥ ਅੰਗ 973
ਮਤਲੱਬ– (ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਤੁਸੀ ਅਤੇ ਅਸੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੀਵ ਕਿਸ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੋ ਆਇਆ ਸੀ। ਹੇ ਭਾਈ ! ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁੱਖ ਉੱਤੇ ਪੰਛੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਚੰਦਰਮਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੂਰਜ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵੀ ਮਿਲਾਏ ਹੋਏ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਵੇਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਰਮ ਕਿੱਥੋ ਆਇਆ ਸੀ। ਤਾਲੂ ਵਿੱਚ ਜੀਭ ਲਗਾਉਣੀ ਅਤੇ ਭੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਰਦੀ ਲਗਾਉਣੀ ਭਾਵ ਇਸ ਸਾਧਨਾ ਨੂੰ ਕਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕੀਤੀ।) ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਉਪੇਦਸ਼ ਸੁਣਕੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਅਡੋਲ ਬੈਠ ਗਏ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਚਾਲ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦੀ ਵੇਖਕੇ ਛੱਲ ਉੱਤੇ ਉੱਤਰ ਆਏ। ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਇੱਕ ਚਾਲ ਚੱਲੀ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਬੋਲੇ: ਨਾਮਦੇਵ ! ਤੂੰ ਪਿਛਲੇ ਇੱਕ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ–ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਵਤਾਰਾਂ...
ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਤੀਰਸਕਾਰ ਭਰੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਉਂ ਬੋਲੇ ਸਨ ? ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਬੋਲੇ ਕਿ: ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇਵਤਾੳ ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮਹਾਂ ਪਾਪ ਸੱਮਝਦਾ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਮੈਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਕਿ ਤੁਸੀ ਉਸ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਭੇਜੇ ਗਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਪੁਰਖਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਈਸ਼ਵਰ ਸੱਮਝਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰੋ। ਬਸ ਮੈ ਤੁਹਾਡੇ ਇਸ ਅਗਿਆਨ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਹਰ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਕਲੀਫ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ। ਮੈ ਆਪਣੇ ਖਿਆਲ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਏ ਹੋਕੇ ਅਤੇ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਣ ਵਲੋਂ ਸੰਕੋਚ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਹੁਣ ਇਰਾਦਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ–
ਅਬ ਜੀਅ ਜਾਨ ਇਹੀ ਬਨ ਆਈ ॥ ਮਿਲਉ ਗੁਪਾਲ ਨੀਸਾਨ ਬਜਾਈ ॥
ਮੈਂ ਇਰਾਦਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਡੰਕਾ ਵਜਾ ਕੇ ਈਸ਼ਵਰ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਵਲੋਂ ਮਿਲਾਂਗਾ। ਇਹ ਗੱਲ ਬੋਲਦੇ ਹੀ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਣ ਕਰਣ ਲੱਗੇ ਜੋ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ “ਰਾਗ ਗੋਂਡ” ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ:
ਭੈਰਉ ਭੂਤ ਸੀਤਲਾ ਧਾਵੈ ॥ ਖਰ ਬਾਹਨੁ ਉਹੁ ਛਾਰੁ ਉਡਾਵੈ ॥੧॥
ਹਉ ਤਉ ਏਕੁ ਰਮਈਆ ਲੈਹਉ ॥ ਆਨ ਦੇਵ ਬਦਲਾਵਨਿ ਦੈਹਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ਸਿਵ ਸਿਵ ਕਰਤੇ ਜੋ ਨਰੁ ਧਿਆਵੈ ॥ ਬਲਦ ਚਢੇ ਡਉਰੂ ਢਮਕਾਵੈ ॥੨॥
ਮਹਾ ਮਾਈ ਕੀ ਪੂਜਾ ਕਰੈ ॥ ਨਰ ਸੈ ਨਾਰਿ ਹੋਇ ਅਉਤਰੈ ॥੩॥
ਤੂ ਕਹੀਅਤ ਹੀ ਆਦਿ ਭਵਾਨੀ ॥ ਮੁਕਤਿ ਕੀ ਬਰੀਆ ਕਹਾ ਛਪਾਨੀ ॥੪॥
ਗੁਰਮਤਿ ਰਾਮ ਨਾਮ ਗਹੁ ਮੀਤਾ ॥ ਪ੍ਰਣਵੈ ਨਾਮਾ ਇਉ ਕਹੈ ਗੀਤਾ ॥੫॥ ਅੰਗ 874
ਮਤਲਬ– (ਜੋ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਖ, ਭੈਰਵ ਭੂਤ ਅਤੇ ਸੀਤਲਤਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਖ ਉੜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਰਾਮ ਦਾ ਨਾਮ ਲਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਬਦਲ ਦੇਵਾਂਗਾ ਯਾਨੀ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵਸਾਵਾਂਗਾ। ਜੋ ਪੁਰਖ ਸ਼ਿਵਜੀ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਣਗੇ ਉਹ ਬੈਲ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰਕੇ ਡਮਰੂ ਵਜਾਉਂਦੇ ਫਿਰਣਗੇ। ਜੋ ਆਦਮੀ ਕਾਲੀ ਯਾਨੀ ਦੈਵੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰੇਗਾ ਉਹ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਜੂਨੀ ਧਾਰਨ ਕਰੇਗਾ ਅਰਥਾਤ ਉਹ ਜਨਮ–ਮਰਣ ਵਲੋਂ ਮੂਕਤੀ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕੇਂਗਾ। ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਆਦਿ ਭਵਾਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮੂਕਤੀ ਦਿਲਵਾਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਕਿਤੇ ਲੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। (ਪੁਰਾਤਨ ਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਪੀਪਾ ਟੋਡਰਪੁਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸੀ ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਦੇਵੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਅੰਤ ਸਮਾਂ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਦੇਵੀ ਉਸਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਨਾ ਦਿਲਵਾ ਸਕੀ ਅਤੇ ਲੁੱਕ ਗਈ।) ਹੇ ਦੋਸਤੋ ! ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੱਮਝ ਦੁਆਰਾ ਰਾਮ ਨਾਮ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰੋ। ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹੀ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਾ ਹਾਂ।) ਇਹ ਕੜਾਕੇਦਾਰ ਖੰਡਨ ਸੁਣਕੇ ਸੱਮਝਦਾਰ ਅਤੇ ਗਿਆਨੀ ਆਦਮੀ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਪਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕਰੋਧਵਾਨ ਹੋ ਗਏ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਹਰਿ ਜਸ ਗਾਣ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਮਸਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਰਾਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿੱਚ ਜੁੜਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨੀ ਉੱਤੇ ਵੀ ਇਸਤੋਂ ਅੱਛਾ ਖਾਸਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਇਕੱਠੇ ਹੋਕੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਖੁਸਰ–ਪੁਸਰ ਕਰਣ ਲੱਗੇ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਬੋਲੇ: ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ! ਹਾਲਾਂਕਿ ਰਾਤ ਬਹੁਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਬੰਦ ਕਰਣੇ ਹਨ ਇਸਲਈ ਤੁਸੀ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਅੰਤ ਕਰੋ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨ ਵਿੱਚ ਮਸਤ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਉਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰੋਧਵਾਨ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕਦਮ ਹਮਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਢੋਲਕੀ, ਬਾਜੇ, ਛੇਣੈ ਆਦਿ ਖੌਹ ਲਏ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਮਾਰਕੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜੋਸ਼ ਆ ਗਿਆ। ਜੇਕਰ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੂਜਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ। ਪਰ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੇ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ: “ਕਿਨ੍ਹੇ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਹਰਿ ਜਸ ਕਰਦੇ ਸਮਾਂ ਭਗਤ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚੋਂ ਧੱਕੇ ਮਾਰਕੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਅਨਰਥ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਜਾਲਿਮੋਂ ! ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਇਹ ਜਿਆਦਤੀ ਤੁਹਾਡਾ ਸਤਿਆਨਾਸ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ। ਤੁਸੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਰਬ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਜੋ ਵੀ ਕਹਰ ਢਾਇਆ ਹੈ, ਉਹ ਈਸ਼ਵਰ ਤੁਹਾਂਨੂੰ ਇਸਦਾ ਅਜਿਹਾ ਸਬਕ ਸਿਖਾਏਗਾ ਕਿ ਕਦੇ ਉੱਠਣ ਦੇ ਲਾਇਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੋਗੇ। ਤੁਹਾਡੇ ਕੁਲ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਪਰਸ਼ੁਰਾਮ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਵਲੋਂ ਸ਼ਤਰਿਅ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਸਰਵਨਾਸ਼ ਕਰਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ ਤਾਂ ਵੱਡੇ–ਵੱਡੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਧਨੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ। ਸ਼ਤਰੀਆਂ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਾਣਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰਣਾ ਪਾਪ ਸੱਮਝਿਆ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਵਲੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟਿਆ। ਤੁਹਾਡੇ ਇੱਕ ਵੇਦ ਵਕਤਾ ਰਾਵਣ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਜੋ ਕਿ ਵਨਵਾਸ ਕੱਟਣ ਲਈ ਜੰਗਲ ਗਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਆਰਾਮ ਵਲੋਂ ਕੱਟਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਤੁਹਾਡੇ ਇੱਕ ਬੁਜੁਰਗ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਜੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਣ ਦਾ ਨੀਚ ਜਤਨ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਕਿਸ–ਕਿਸ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਾਂ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਜਿਹੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਅਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੁਸੀ ਇੱਕ ਸੰਤ ਸਵਰੂਪ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸਲਈ ਉਹ ਈਸ਼ਵਰ ਆਪਣੇ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਪਿਆਰੇ ਭਗਤ ਉੱਤੇ ਕਸ਼ਟ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਈਸ਼ਵਰ ਵੀ ਦੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਇਸ਼ਾਰੇ ਉੱਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਮਾਨ, ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਘਮੰਡ ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਤੁਸੀ ਦਰ–ਦਰ ਭਟਕੋਂਗੇ ਅਤੇ ਟਕੇ–ਟਕੇ ਦੀਆਂ ਮਜਦੂਰੀਆਂ ਲਈ ਭਟਕਦੇ ਫਿਰੋਗੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਹੋਰ ਵਰਣ ਦੇ ਅਤੇ ਨੀਚ ਸੱਦ ਰਹੇ ਹੋ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੁਸੀ ਜੂਠੇ ਬਰਤਨ (ਭਾਂਡੇ) ਮਾਂਜਕੇ ਉਦਰ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰੋਗੇ। ਮੰਗ–ਮੰਗ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਪਾਲਨਾ ਕਰੋਗੇ।” ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਖੜੇ ਹੋਕੇ ਉਸ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸੰਗਤ ਸਮੇਤ ਜਾਕੇ ਬੈਠ ਗਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਈਸ਼ਵਰ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਦੇ ਚਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨ ਜੋੜਨ ਲਈ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ “ਰਾਗ ਭੈਰਉ“ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ:
ਕਬਹੂ ਖੀਰਿ ਖਾਡ ਘੀਉ ਨ ਭਾਵੈ ॥ ਕਬਹੂ ਘਰ ਘਰ ਟੂਕ ਮਗਾਵੈ ॥
ਕਬਹੂ ਕੂਰਨੁ ਚਨੇ ਬਿਨਾਵੈ॥੧॥ ਜਿਉ ਰਾਮੁ ਰਾਖੈ ਤਿਉ ਰਹੀਐ ਰੇ ਭਾਈ ॥
ਹਰਿ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਕਿਛੁ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ਕਬਹੂ ਤੁਰੇ ਤੁਰੰਗ ਨਚਾਵੈ ॥ ਕਬਹੂ ਪਾਇ ਪਨਹੀਓ ਨ ਪਾਵੈ ॥੨॥
ਕਬਹੂ ਖਾਟ ਸੁਪੇਦੀ ਸੁਵਾਵੈ ॥ ਕਬਹੂ ਭੂਮਿ ਪੈਆਰੁ ਨ ਪਾਵੈ ॥੩॥
ਭਨਤਿ ਨਾਮਦੇਉ ਇਕੁ ਨਾਮੁ ਨਿਸਤਾਰੈ ॥
ਜਿਹ ਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤਿਹ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰੈ ॥੪॥੫॥ ਅੰਗ 1164
ਮਤਲੱਬ– (ਕਦੇ ਘੀ, ਸ਼ੱਕਰ (ਖਾਂਡ), ਖੀਰ ਆਦਿ ਪਦਾਰਥ ਵੀ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੇ ਅਤੇ ਕਦੇ ਘਰ–ਘਰ ਟੁਕੜੇ ਮੰਗਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਹੇ ਭਰਾਵੋ ! ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਈਸ਼ਵਰ ਰੱਖੇ, ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਈਸ਼ਵਰ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਜੀ ਦੀ ਉਸਤਤੀ ਕਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ। ਕਦੇ ਘੋੜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਜੁੱਤੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਕਦੇ ਸਫੇਦ ਵਿਛੌਣੇ ਉੱਤੇ ਪਲੰਗਾਂ ਉੱਤੇ ਸੁਵਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੇ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਸੋਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਵਿਛਾਉਣ ਲਈ ਪਰਾਲੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਨਿਸਤਾਰਾ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਜਿਸਨੂੰ ਸੱਚਾ ਗੁਰੂ ਮਿਲੇਗਾ ਉਹ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਵਲੋਂ ਪਾਰ ਉਤਰੇਗਾ।) ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਈਸ਼ਵਰ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹੇ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੳ। ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਉਸ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਆਸਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਇਸਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਪੂਕਾਰਿਆ– ਹੇ ਈਸ਼ਵਰ ! ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਮ ਦਾ ਡੰਕਾ ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਜੋ ਨਿਰਾਦਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ ਉਸਦੀ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਤੁਸੀ ਜਿਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋਗੇ ਮੈਂ ਰਾਜੀ ਰਹਾਗਾਂ। ਪਰ ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਮ ਜਪਦੇ ਹੋਏ ਜੋ ਤਿਰਸਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਹੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਹੈ। ਇਸਲਈ ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਅਤੇ ਇੱਜਤ ਰੱਖ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ ਜੋ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ “ਰਾਗ ਭੈਰਉ” ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ:
ਹਸਤ ਖੇਲਤ ਤੇਰੇ ਦੇਹੁਰੇ ਆਇਆ ॥
ਭਗਤਿ ਕਰਤ ਨਾਮਾ ਪਕਰਿ ਉਠਾਇਆ ॥੧॥
ਹੀਨੜੀ ਜਾਤਿ ਮੇਰੀ ਜਾਦਿਮ ਰਾਇਆ ॥
ਛੀਪੇ ਕੇ ਜਨਮਿ ਕਾਹੇ ਕਉ ਆਇਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ਲੈ ਕਮਲੀ ਚਲਿਓ ਪਲਟਾਇ ॥ ਦੇਹੁਰੈ ਪਾਛੈ ਬੈਠਾ ਜਾਇ ॥੨॥
ਜਿਉ ਜਿਉ ਨਾਮਾ ਹਰਿ ਗੁਣ ਉਚਰੈ ॥
ਭਗਤ ਜਨਾਂ ਕਉ ਦੇਹੁਰਾ ਫਿਰੈ ॥੩॥੬॥ ਅੰਗ 1164
ਮਤਲੱਬ– (ਹੇ ਈਸ਼ਵਰ ! ਮੈਂ ਹੰਸਦੇ–ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਤੁਹਾਡੇ ਦਵਾਰੇ ਉੱਤੇ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਭਗਤੀ ਵਲੋਂ ਕੀਰਤਨ ਵਲੋਂ ਫੜਕੇ ਉਠਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਯਾਦਵ ਕੁਲ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਸ਼੍ਰੀ ਕਿਰਸ਼ਣ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਸ਼ਤਰਿਅ ਕੁਲ ਕਿਉਂ ਜਨਮ ਲਿਆ ? ਨਾਮਦੇਵ ਪਰਤ ਆਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਆਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ–ਜਿਵੇਂ ਨਾਮਦੇਵ ਹਰਿ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਗਾਇਨ ਕਰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਂਜ–ਉਂਜ ਦੇਹੁਰਾ ਯਾਨੀ ਮੰਦਰ ਫਿਰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਈਸ਼ਵਰ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਕਲਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦਾ ਅਹੰਕਾਰ ਕੱਚ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਚਕਨਾਚੂਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਈਸ਼ਵਰ ਨੇ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਘੂਮਾਕੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠੇ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਤਰਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸ਼ੰਕਾਵਾਦੀ ਪੁੱਛੇ ਕਿ ਮੰਦਰ ਘੁੰਮਿਆ ? ਤਾਂ ਅਸੀ ਕਹਾਂਗੇ ਕਿ ਹਾਂ ਭਾਈ ਘੁੰਮਿਆ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਰੇ ਕਿ “ਮੰਦਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੁੰਮਿਆ” ? ਤਾਂ ਅਸੀ ਕਹਾਂਗੇ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮਾਤਰ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਸੁਣਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਭਗਤ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਤਾਂ ਹਰ ਵਕਤ ਸੁਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਦਰਦ ਭਰੇ ਦਿਲੋਂ ਪੁਕਾਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਤੇ ਅਜ ਵੀ ਮੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ ਉਸ ਈਸ਼ਵਰ ਨੇ ਲਾਜ ਰੱਖ ਲਈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਉਸ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਵ ਜੋੜ ਲਈ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਗਾਇਨ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ “ਰਾਗ ਸੋਰਠਿ” ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ:
ਜਬ ਦੇਖਾ ਤਬ ਗਾਵਾ ॥ ਤਉ ਜਨ ਧੀਰਜੁ ਪਾਵਾ ॥੧॥
ਨਾਦਿ ਸਮਾਇਲੋ ਰੇ ਸਤਿਗੁਰੁ ਭੇਟਿਲੇ ਦੇਵਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ਜਹ ਝਿਲਿ ਮਿਲਿ ਕਾਰੁ ਦਿਸੰਤਾ ॥ ਤਹ ਅਨਹਦ ਸਬਦ ਬਜੰਤਾ ॥
ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਨੀ ॥ ਮੈ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਜਾਨੀ ॥੨॥
ਰਤਨ ਕਮਲ ਕੋਠਰੀ ॥ ਚਮਕਾਰ ਬੀਜੁਲ ਤਹੀ ॥
ਨੇਰੈ ਨਾਹੀ ਦੂਰਿ ॥ ਨਿਜ ਆਤਮੈ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ ॥੩॥
ਜਹ ਅਨਹਤ ਸੂਰ ਉਜ੍ਯ੍ਰਾ ॥ ਤਹ ਦੀਪਕ ਜਲੈ ਛੰਛਾਰਾ ॥
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਜਾਨਿਆ ॥ ਜਨੁ ਨਾਮਾ ਸਹਜ ਸਮਾਨਿਆ ॥੪॥੧॥ ਅੰਗ 657
ਮਤਲੱਬ– (ਜਦੋਂ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤੱਦ ਹੀ ਗਾਨ ਲਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸਬਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਦਾ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਵਸਿਆ ਹੈ। ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਜੋਤ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਈ ਹੋਈ ਹੈ, ਇਹ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਰੀਰ ਰੂਪੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਜੋ ਦਿਲ ਰੂਪੀ ਕਮਲ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨ ਕਲਾ ਰੂਪ ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਈਸ਼ਵਰ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕੋਲ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਗਿਆਨ ਰਸ ਰੂਪ, ਗਿਆਨ ਦਾ ਸੂਰਜ ਚਮਕਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਹੋਰ ਦੀਵੇ (ਝੂਠੇ ਗਿਆਨ) ਬੁੱਝ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਗੁਰੂਵਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦਾਸ ਯਾਨੀ ਨਾਮਦੇਵ ਉਸ ਈਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਸਮਾ ਗਿਆ ਹੈ।) ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਹੀ ਭਗਤੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉੱਧਰ ਜਦੋਂ ਦੇਹੁਰਾ ਫਿਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕੰਬ ਗਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਰਤੂਤ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਹਜਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਤਾਰਥ ਕੀਤਾ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ।
