“ਅਸੀਂ ਇਕ ਗੀਤ-ਨਾਟ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਾਂ ਕਿ ‘ਚਾਨਕ ਹਬੀਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੱਦਾ ਆ ਗਿਆ।
“ਹਬੀਬ ਦੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਨਾਲ ਅਨਿਆਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਉਹਦੀ ਪਾਰਟੀ ਬੁਲਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਹਦਾ ਵਤਨ ਬੁਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
“ਜਿਹੜੇ ਗੀਤ ਉਹ ਗੌਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ-ਉਹੀ, ਜਿਹੜੇ ਉਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਖਾਏ ਸਨ- ਉਹ ਗੀਤ ਅਜ ਬਿਪਤਾ ਵਿਚ ਘਿਰੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਜਬਾਨ, ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਗੌਣ ਵਾਲੇ ਅਜ ਭਾਰੀ ਮੁਸੀਬਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਸਨ।
“ਤੇ ਹਬੀਬ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਇਸ ਮੁਸੀਬਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਜੂਝਣ ਲਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ…
“‘ਅਲਵਿਦਾ! ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਨੇ…’
” ‘ਤੇਰਾ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਏ, ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹੇਗਾ!’
‘ਅਲਵਿਦਾ…’
“ਤੇ ਹਬੀਬ ਚਲਾ ਗਿਆ।
“ਹੁਣ ਵੀਹ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਮਿਲਿਆਂ, ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਬੋਲ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਿਆਂ…
“ਹਾਂ, ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ- ਇਕ ਜੁਗ ਕਹਿ ਲਵਾਂ ਇਹਨੂੰ- ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਉਹਦਾ ਖਤ ਆਇਆ ਸੀ।
“ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਮੁਕਾ ਕੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਨਾ ਗਈ, ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਹੀ ਆ ਗਈ- ਜਿਵੇਂ ਹਬੀਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਚਾਹਿਆ ਸੀ। ਇਥੇ ਆ ਕੇ ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਕਲਕੱਤੇ ਕਿਸੇ ਅਮਨ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਵਿਚ ਗਈ।
” ਇਸ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਵਿਚ ਪੂਰਬੀ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਇਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਓਦੋਂ ਹਾਲੇ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਅਜਿਹੀ ਆਵਾਜਾਈ ਉੱਕੀ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਹਬੀਬ ਦੀ ਸੁਖ ਸਾਂਦ ਪੁੱਛੀ।
” ਉਹ ਉਹਦਾ ਜਾਣੂ ਸੀ ਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ਉਹਨੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਕੈਦ ਵੀ ਕੱਟੀ ਹੋਈ ਸੀ; ਪਰ ਹੁਣ ਉਹਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਕਿ ਹਬੀਬ ਕਿੱਥੇ ਆਪਣੇ...

ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
“ਅਸੀਂ ਬੜਾ ਚਿਰ ਹਬੀਬ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਹਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਅੰਡਰਗ੍ਰਾਉਂਡ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹਬੀਬ ਨੇ ਦਾੜ੍ਹੀ ਕਟਵਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
“ਮੈਂ ਦਾੜ੍ਹੀ ਬਿਨਾਂ ਹਬੀਬ ਦਾ ਕਿਆਸ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਕਰ ਸਕਦੀ…”
“ਤੇ ਹਬੀਬ ਦੇ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਆਏ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, ‘ਅਖੀਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਉਹਨੇ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰਖ ਲਈ ਸੀ।
“ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਦੀ ਇਕ ਨਦੀ ਵਿਚ ਨਹਾ ਕੇ ਨਿਕਲੇ ਹਬੀਬ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਸੀ, ਤੇ ਉਹਦੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਉਸ ਪਰਬਤੀ ਨਦੀ ਦੇ ਤੁਪਕੇ ਸਨ, ਤੇ ਉਹਦੇ ਸਾਂਵਲੇ ਬੁਲ੍ਹ ਸਿਲ੍ਹੇ ਤੇ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਸਾਂਵਲੇ….
“ਤੇ ਉਹਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਹਬੀਬ ਜਦੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਅੰਦਰ ਗੌਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਏ ਨੇ’।
“ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਪਰਤ ਕੇ ਕਿਤੋਂ ਹਬੀਬ ਨੂੰ ਲਭਿਆ ਹੋਏਗਾ, ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਮੇਰਾ ਪਤਾ ਦਿਤਾ ਹੋਏਗਾ। ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਖੀਰ ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਹਬੀਬ ਦਾ ਖਤ ਆਇਆ।
“ਜਿਸ ਦਿਨ ਹਬੀਬ ਦਾ ਖਤ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਉਸ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਸੀ।”
“ਤੇ ਵਿਆਹ, ਤੂੰ ਜਾਣਦਾ ਈ ਏਂ, ਬੜੀ ਹਫੜਾ ਦਫੜੀ ਹੁੰਦੀ ਏ- ਇਧਰੋਂ ਓਧਰ, ਤੇ ਓਧਰੋਂ ਏਧਰ।
” ਇਸ ਹਫੜਾ ਦਫੜੀ ‘ਚ ਕਿਤੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਹਬੀਬ ਦਾ ਖਤ ਗੁਆਚ ਗਿਆ।
“ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਫੇਰ ਹਬੀਬ ਦਾ ਖਤ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਲਭਾ..
“ਹਬੀਬ- ਮੇਰਾ ਹਬੀਬ!”

ਸਮਾਪਤ